O projekcie

Informacje ogólne

9 września 2016 roku doszło w Pelplinie do uroczystego spotkania Sekretarza Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Pana Jarosława Sellina z Biskupem Diecezjalnym Ryszardem Kasyną, podczas którego miało miejsce podpisanie umowy między Ministerstwem a Diecezją Pelplińską o dofinansowanie projektu pod nazwą: „Bazylika Katedralna w Pelplinie – renowacja i udostępnienie nowej powierzchni wystawienniczej”.

Projekt o nr POIS.08.01.00-00-0048/16-00 jest współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach działania 8.1 oś priorytetowa VIII Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020.

Wartość projektu: 21 425 964,82 PLN (kwota wydatków kwalifikowalnych: 20 945 589,82 PLN). Dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego: 17 803 751,34 PLN.

Projekt zlokalizowany jest w Pelplinie (powiat tczewski, województwo pomorskie) i obejmuje obiekt Bazyliki Katedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Więcej informacji o Instytucji udzielającej dofinansowania oraz o Programie znajduje się na stronach internetowych :

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Serwis Instytucji Pośredniczącej Programu Infrastruktura i Środowisko
Serwisu Instytucji Pośredniczącej Programu Infrastruktura i Środowisko

Geneza projektu

Pelplińska Bazylika, będąca najważniejszą częścią zespołu pocystersko-katedralnego, jest bezcennym zabytkiem sakralnym. Budowla jest jedną z największych świątyń gotyku ceglanego w Polsce, stanowiąc zarazem jedną z najdoskonalszych realizacji ideałów architektury cysterskiej. Kolejni budowniczowie dbali konsekwentnie o zachowanie harmonii linii i proporcji, tworząc obiekt monumentalny, lecz jednocześnie skromny i uproszczony. 

Pięknem tejże harmonii przesycone jest całe wnętrze Bazyliki, a szczególnie uderza w jednej najpiękniejszych przestrzeni sakralnych Polski, jaką jest północne ramię transeptu (kaplica Najświętszego Sakramentu), zwieńczone wspaniałym sklepieniem kryształowym.

Jednak Bazylika to nie tylko cysterska architektura. Zakon przez wieki wzbogacał ją o cenne dzieła sztuki – świątynia kryje w sobie między innymi przepiękny manierystyczny Ołtarz Główny, największy w Polsce i jeden z największych w Europie, jej wnętrza ozdabiają gotyckie i renesansowe stalle, a także barokowe ołtarze z niepowtarzalnym malarstwem wielkich mistrzów: Hermana Hana, Bartłomieja Strobla i Andrzeja Stecha.

Bazylika zatem, jako jedno z najwybitniejszych osiągnięć architektury gotyckiej, kryjące w sobie bogactwo dzieł wielu wieków sztuki sakralnej, powinna być atrakcyjnym punktem na turystycznej mapie Pomorza, ściągając do siebie nie tylko pielgrzymujących wiernych, ale i wszystkich zainteresowanych kulturowym dorobkiem regionu i kraju, a nawet Europy (w szczególności ze względu na europejski szlak gotyku ceglanego). Niestety sytuacja jest kompletnie nieadekwatna do rangi tego miejsca – katedra podejmuje jedynie kilkanaście tysięcy odwiedzających rocznie, w dodatku liczba ta stale maleje – w 2015 roku było to już zaledwie 13000 osób.

Naprzeciw temu stanowi rzeczy wychodzi projekt „Bazylika Katedralna w Pelplinie – renowacja i udostępnienie nowej powierzchni wystawienniczej”, dofinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Jego nadrzędnym celem jest ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego w Bazylice poprzez pełne wykorzystanie potencjału unikalnego w skali Polski i Europy obiektu. Zakrojone na szeroką skalę przedsięwzięcie skoncentrowano na dwu zasadniczych obszarach – fundamentalnym remoncie kościoła (renowacja murów zewnętrznych wraz z modernizacją systemu odwodnienia i zagospodarowaniem terenu, remont dachu i jego więźby oraz wieży, wreszcie modernizacja instalacji elektrycznej, umożliwiająca stworzenie nowego, lepszego oświetlenia) oraz uatrakcyjnieniu oferty turystycznej (stworzenie nowych powierzchni wystawienniczych na poddaszu wraz z udostępnieniem wcześniej nie eksponowanych zabytków techniki, unowocześnienie form zwiedzania, a także renowacja kolejnych zabytków ruchomych).

Cele projektu

Cele projektu i jego spójność z odpowiednimi osiami priorytetowymi programu operacyjnego lub programów operacyjnych oraz jego przewidywany wkład w realizację szczegółowych celów i rezultatów tych osi priorytetowych oraz przewidywany wkład w rozwój społeczno-gospodarczy obszaru objętego danym programem operacyjnym. 

Nadrzędnym celem projektu jest ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego w Bazylice Katedralnej w Pelplinie. Realizację celu wspierać będą cztery cele cząstkowe

  1. Zapewnienie dostępu do zabytków techniki, które dotychczas nie były udostępniane
  2. Zwiększenie dostępu do zasobów kultury (nowe grupy odbiorców - dzieci, turyści biznesowi i konferencyjni)
  3. Stworzenie i wypromowanie produktu turystycznego
  4. Poprawa warunków eksponowania I propagowania kluczowych elementów dziedzictwa kulturowego w Bazylice

Ochrona dziedzictwa kulturowego – remont Bazyliki i renowacja dzieł sztuki

Największym wyzwaniem był bez wątpienia stan samej budowli. Jednym z kluczowych problemów był wysoki poziom zawilgocenia murów zewnętrznych oraz niedrożny system instalacji deszczowej. Efektem tego była wysoka wilgotność we wnętrzu Bazyliki, negatywnie oddziałująca na znajdujące się tam zabytki i znacznie przyśpieszająca ich niszczenie. Przy okazji osuszania murów odnowiono także ogrodzenie.

Drugim najpilniejszym problemem był stan zadaszenia katedry. Przeprowadzono renowację zniszczonej przez owady więźby dachowej. Usunięto prześwity w dachu, naprawom poddano skorodowane stalowe wzmocnienia belek stropowych. Odrestaurowano wieżę, której stalowa konstrukcja również uległa korozji, renowacji poddano także zagrzybione i spróchniałe jej drewniane elementy, wreszcie wyremontowano znajdujące się w złym stanie wejście na jej szczyt. Po zakończeniu tych gruntownych prac budowlanych wykonano dalsze prace wykończeniowe, przystosowując całość ogromnego poddasza  do spełniania funkcji wystawowej, w której prezentowane będą niedostępne dotąd dla publiczności zabytki techniki.

Kolejnym etapem prac była modernizacja przestarzałej instalacji elektrycznej. Jej zły stan techniczny uniemożliwiał zainstalowanie nowego systemu oświetlenia, który mógłby właściwie wyeksponować znajdujące się we wnętrzu kościoła cenne zabytki. Bazylika jako bardzo duży obiekt stanowił w tym względzie duże wyzwanie. Nowy system nie tylko lepiej oświetlił dzieła sakralnej sztuki, ale wydobył ipodkreślił również walory architektoniczne samego wnętrza, a z zewnątrz bryły obiektu.

Prace w zakresie remontu budynku zakończyła instalacja nowoczesnego systemu przeciwpożarowego i antywłamaniowego.

Równolegle do prac remontowych podjęto również działania w zakresie renowacji zabytków ruchomych Bazyliki. Choć prace konserwatorskie przy nich (głównie barokowych ołtarzach i gotyckich stallach) trwały już od wielu lat, to skala potrzeb jest wciąż bardzo duża. Dlatego w projekcie obok renowacji samego obiektu przewidziano również i restaurację szeregu dzieł tego typu, wspierając w ten sposób dotychczasowe działania Diecezji i Konserwatora Wojewódzkiego.

Najważniejszym z dzieł, których renowacja jest częścią projektu, jest monumentalny prospekt barokowych organów bocznych z południowego ramienia transeptu. Prospekt ten, jeden z najpiękniejszych w północnej Europie, znajdował się już w złym stanie – widoczne były liczne uszkodzenia konstrukcji, drewno miejscami było zdegradowane, miękkie przy dotyku, wręcz osypujące się. Również złocenia i srebrzenia, a także polichromia dzieła w wielu miejscach były uszkodzone, przetarte, z licznymi ubytkami.

Kolejne dzieła sztuki, które zostały odrestaurowane, to sześć konfesjonałów rokokowych (XVIII w.) i neorokokowych (XIX w.), które na skutek uszkodzeń konstrukcji stały się niebezpiecznie niestabilne, grożąc zawaleniem. Prace zostały zakończone.

Zakończono również restaurację dwu barokowych ołtarzy bocznych: pw. św. Wojciecha oraz pw. św. Jana Nepomucena. Dzieła słynnych sztukatorów czeskich z Pragi z połowy XVIII w. stanowią parę bliźniaczo podobnych ołtarzy, wykonanych głównie ze stiuku i wyróżniających się bogactwem rzeźbiarskiego wystroju. Oba były już mocno zabrudzone, o spękanej i odspojonej powierzchni, ze złotem na bazach i kapitelach kolumn niemal całkowicie startym.

Ostatnim zabytkiem restaurowanym w ramach projektu, były witrażowe okna umieszczone pod sklepieniem nawy głównej i prezbiterium. Pochodzące z końca XIX w. groziły już zawaleniem. Prace zostały zakończone.

 

Rozwój dziedzictwa kulturowego – poszerzenie i unowocześnienie oferty turystycznej

Celem projektu – obok zachowania dziedzictwa kulturowego, dzięki generalnemu remontowi i pracom konserwatorskim – jest również tegoż dziedzictwa rozwój. Służyć temu ma nade wszystko zwiększenie dostępności zabytków dla publiczności poprzez stworzenie nowej przestrzeni wystawienniczej na poddaszu Bazyliki. Jego ogromna powierzchnia (1250 m2) powiększa o przeszło połowę tę dotychczasową (która wynosiła do tej pory blisko 2470 m2). Na poddaszu prezentowane są niedostępne wcześniej dla zwiedzających unikalne zabytki techniki.

Wśród tych zabytków należy wymienić przede wszystkim olbrzymie koło  deptakowe dźwigu z XVII wieku, sześć dźwigów – żurawi (w tym co najmniej jeden z przełomu XVII i XVIII wieku) oraz kołowroty, giętarkę, czy urządzenie do obróbki materiałów. Nowatorskie urządzenia były wykorzystywane w trakcie budowy Bazyliki służąc m.in. do wciągania materiałów budowlanych i drewnianych elementów więźby dachowej. Unikalny zbiór jest najstarszym zespołem urządzeń technicznych w Polsce i jednym z najstarszych w Europie.

Wymienione zabytki techniki nie były dotychczas konserwowane. Najciekawszy z nich – koło deptakowe – groził przewróceniem (drewniana konstrukcja koła dźwigu była już mocno przechylona). Niektóre urządzenia były mocno skorodowane. Dziś odrestaurowane i udostępnione, mają znacznie podnieść atrakcyjność Bazyliki jako obiektu turystycznego oraz przyciągnąć nowe grupy odbiorców.

Zwiększeniu liczby odwiedzających ma służyć również unowocześnienie oferty turystycznej, która była dotychczas bardzo skromna i standardowa – obejmowała praktycznie wyłącznie możliwość zwiedzania wnętrza Bazyliki, samodzielnie lub z przewodnikiem. Szereg potrzeb turystów nie był zaspokajany, a wśród podstawowych mankamentów można wymienić tak fundamentalne problemy, jak zakłócanie spokoju wiernych przez oprowadzających grupy przewodników, brak nowoczesnych technologii wspierających samodzielne zwiedzanie katedry, brak oferty dla dzieci, czy osób niedowidzących i niedosłyszących, a nawet brak sklepiku z pamiątkami. Tymczasem odwiedzający są coraz bardziej wymagający i pozyskanie ich dla pelplińskiej świątyni i samego miasta, wymaga wzbogacenia tej oferty.

Celem rozwiązania tych problemów w ramach projektu przygotowano nową ofertę kulturalno-edukacyjną. Wprowadzone zostaną 4 ścieżki tematyczne, zakupiony zostanie system do oprowadzania odwiedzających przez przewodników, odwiedzającym będą udostępniane audio-przewodniki do samodzielnego zwiedzania.

Wprowadzono również szereg udogodnień dla niepełnosprawnych, a następnej kolejności otwarty zostanie sklep z pamiątkami, oferujący nie tylko dewocjonalia. Powyższe działania mają zarówno przyciągnąć nowe grupy odwiedzających, jak też spowodować, że spędzą oni więcej czasu w Bazylice.

Ważnym czynnikiem uatrakcyjniającym ofertę jest fakt, że projekt dotyczący Bazyliki, jest głównym, lecz nie jedynym przedsięwzięciem przygotowywanym przez Diecezję Pelplińską na terenie zespołu pocystersko-katedralnego. Obok niego w trakcie realizacji są stworzenie Kociewskiego Centrum Kultury, czy rewitalizacja i publiczne udostępnienie zespołu pałacowo-parkowego. Na terenie zespołu znajdują się takie atrakcje turystyczne jak: Muzeum Diecezjalne z jedynym w Polsce egzemplarzem Biblii Gutenberga (1453 – 1455), Archiwum Diecezji Pelplińskiej oraz Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego, w których zgromadzono skarby malarstwa oraz rzeźby Europy środkowej powstałe na Pomorzu.

W efekcie powyższych działań Bazylika otwiera się na nowe grupy odbiorców z całego kraju (m.in. dzieci, turyści biznesowi, osoby zainteresowane unikalnymi zabytkami techniki, np. grupy studenckie z politechnik), a zasięg jej oddziaływania istotnie wzrośnie. W rezultacie można się spodziewać znacznego wzrostu liczby odwiedzających (z 13 tys. osób do około 27 tys. osób rocznie), zwiększenia ilości osób biorących udział w innych ważnych wydarzeniach lokalnych (Noce Muzeów w dawnym opactwie cysterskim, Święto miodów, ziół i runa leśnego, Jarmark Cysterski, Przegląd Zespołów Muzyki Dawnej), a w konsekwencji także czasu spędzanego przez odwiedzających w Pelplinie.

Fakt ten w dalszej kolejności powinien mieć ważne konsekwencje dla całej lokalnej społeczności, a wzmożony ruch turystyczny przełożyć się na gospodarkę Pelplina. Miasto o stosunkowo wysokim poziomie bezrobocia może spodziewać się powstania szeregu nowych miejsc pracy wśród lokalnych firm nastawionych na obsługę ruchu turystycznego (gastronomia, sklepy, drobne usługi).

logo projektu
Portal współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach VIII osi priorytetowej Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020.